Przedsiębiorcy często spotykają się z problematyką niewykonania lub nienależytego wykonania świadczenia. Wątpliwości w zakresie opodatkowania podatkiem VAT odszkodowań mogą zostać rozstrzygnięte przez prawidłową kwalifikację transakcji. Błąd może wiązać się z poważnymi konsekwencjami: zaległościami w podatku (w przypadku błędnego zakwalifikowania transakcji jako występującej poza VAT) lub brakiem możliwości odliczenia VAT naliczonego (w przypadku błędnego opodatkowania transakcji).
Charakter odszkodowania w podatku od towarów i usług
Odszkodowanie jest ściśle związane z rekompensatą za wyrządzoną szkodę. Podatnik otrzymujący rekompensatę finansową nie świadczy ani usługi, ani nie dokonuje dostawy towaru w rozumieniu art. 5 ust. 1 ustawy o VAT. Wypłata odszkodowania nie może być powiązana z otrzymaniem świadczenia zwrotnego. Cechą typową dla odszkodowania jest wyrównanie uszczerbku wywołanego nieprawidłowym zachowaniem kontrahenta, które nie wiąże się z żadnym wzajemnym świadczeniem ze strony podatnika. W sprawach kwalifikacji wypłat określanych przez strony jako odszkodowanie wypowiadały się zarówno sądy krajowe jak i TSUE. W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 listopada 2018 r., sygn.: I FSK 1401/18:
W pierwszej kolejności należy wskazać, że odszkodowanie w potocznym rozumieniu tego słowa to wynagrodzenie, zapłata za wyrządzone szkody, za poniesione straty, doznane krzywdy (vide Słownik języka polskiego tom 2 jak wyżej). […]. To więc, że strona nazwie świadczenie odszkodowaniem nie oznacza, że w istocie ma ono taki charakter. Decydujące znaczenie dla oceny skutków prawnych umów w stosunkach pomiędzy stronami ma bowiem ich treść, a nie nazwa.
W istocie, uzgodnienia pomiędzy podatnikami łączące się z wypłatą środków w zamian za np. wcześniejsze rozwiązanie umowy będą wiązały się z opodatkowaniem takiej transakcji VAT. Podobnie rozumowanie potwierdził TSUE w zakresie opłat za przedwczesne zakończenie umowy wyrokiem z dnia 11 czerwca 2020 r., sygn. C-43/19, potwierdzając, że: kwoty otrzymane przez podmiot gospodarczy w przypadku przedterminowego rozwiązania z powodów leżących po stronie klienta umowy o świadczenie usług przewidującej przestrzeganie okresu lojalności (okresu związania umową) w zamian za przyznanie temu klientowi korzystnych warunków handlowych należy uznać za stanowiące wynagrodzenie za odpłatne świadczenie usług w rozumieniu tego przepisu.
Naprawienie szkody przez obciążenie kontrahenta kosztami naprawy a refaktura
Część podatników w przypadku konieczności naprawienia szkody przez kontrahenta, upraszczając transakcję, woli samodzielnie zapłacić za naprawę, a następnie refakturować usługę zgodnie art. 8 ust. 2a ustawy o VAT. Zgodnie brzmieniem przepisu, w przypadku, gdy podatnik, działając we własnym imieniu, ale na rzecz osoby trzeciej, bierze udział w świadczeniu usług, przyjmuje się, że ten podatnik sam otrzymał i wyświadczył te usługi. Refakturowanie usługi może zostać uznane za błędne, jeżeli charakter tej naprawy będzie miał charakter odszkodowawczy. Zgodnie z interpretacją indywidualną z dnia 8 czerwca 2020 r. Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, znak: 0112-KDIL1-1.4012.143.2020.1.HW: W rozpatrywanej sprawie, jak wykazano wyżej, kwota z tytułu poniesionych przez Kontrahenta kosztów związanych z wadliwym projektem, którą obciąża Kontrahent Spółkę, ma charakter odszkodowawczy, i – jak wskazano powyżej – nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Zatem, pomimo, że została ona przez Kontrahenta (wystawcę faktury) potraktowana jako czynność opodatkowana i na fakturze wykazany został podatek VAT, Wnioskodawcy nie przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego.
Biorąc pod uwagę powyższe, prawidłowa kwalifikacja odszkodowania/kary umownej będzie miała decydujący wpływ dla kwestii opodatkowania VAT. Błąd może być kosztowny, niezależnie czy uznamy transakcję za opodatkowaną podatkiem od towarów i usług, czy poza VAT.
