Renesans instytucji powtarzających się świadczeń wspólnika
Powtarzające się świadczenia wspólnika na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością to instytucja uregulowana w art. 176 ust. 1. – 3. ksh. Jej zastosowanie możliwe jest po wprowadzeniu odpowiednich postanowień do umowy spółki. Postanowienia te nie są koniecznym elementem konstrukcyjnym umowy spółki z o.o., stąd też ich wprowadzenie do umowy zależy wyłącznie od woli wspólników. Sama instytucja, choć do niedawna stanowiła w zasadzie jedynie ciekawostkę dla osób zajmującym się prawem na niwie naukowej, to w ostatnim czasie przeżywa znaczny wzrost zainteresowania (przede wszystkim z uwagi na brak obciążenia składką zdrowotną). Czym właściwie są powtarzające się świadczenia wspólnika na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i jak zastosować tę instytucję spółce?
Zgodnie z treścią art. 176 ust. 1 ksh, jeśli wspólnik ma być zobowiązany do powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki, to obowiązek ten powinien zostać uregulowany w umowie spółki- i to w taki sposób, by umowa precyzyjnie wskazywała rodzaj i zakres świadczeń obciążających wspólnika. Świadczenia te mogą mieć jedynie niepieniężny charakter. Nie mogą zatem polegać m.in. na udzielaniu spółce pożyczek, czy też wykonywaniu na jej rzecz innych zobowiązań, których przedmiotem jest pieniądz. Mogą natomiast przyjąć postać świadczenia na rzecz spółki usług księgowych, doradczych, prawnych itp., jak również np. na dostarczaniu do spółki określonych towarów.
Co istotne, obowiązkiem realizowania świadczeń powtarzających się na rzecz spółki można obciążyć nie tyle samego wspólnika, co konkretny udział w kapitale zakładowym spółki. Stanowisko takie pośrednio wynika z treści art. 176 ust. 3 ksh, zgodnie z którym w przypadku uregulowania w umowie spółki obowiązku realizowania świadczeń powtarzających się, zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału, bądź obciążenie udziału, może nastąpić jedynie za zgodą spółki (chyba że umowa spółki stanowi inaczej). Z tego też względu konieczność precyzyjnego wskazania zakresu i rodzaju obowiązku oznacza również konieczność wskazania, które dokładnie udziały są obciążone obowiązkiem świadczenia.
Możliwość uznania danego obowiązku za świadczenie powtarzające się w rozumieniu art. 176 ust. 1. ksh uzależniona jest przy tym od posiadania przez dany obowiązek, a w zasadzie przez sposób jego wykonywania przymiotu „powtarzalności”. Brak jest wprawdzie w przepisach ustawowych definicji „powtarzalności”. Niemniej jednak przyjmuje się, że powtarzalnymi są świadczenia realizowane kilkukrotnie, w pewnych odstępach czasu lub okresowo. Świadczenie nie powinno być zatem wykonywane jednorazowo ani też w sposób ciągły, bez przerwy.
Specyficzną cechą powtarzających się świadczeń wspólnika na rzecz spółki jest wynikający z art. 176 ust. 2. ksh obowiązek wypłaty przez spółkę na rzecz wspólnika wynagrodzenia za spełnienie tych świadczeń nawet w sytuacji, kiedy sprawozdanie finansowe nie wykazuje zysku. Jednocześnie wynagrodzenie te musi mieć charakter rynkowy. Umowa spółki powinna przy tym określać jego wysokość.
Instytucja powtarzających się świadczeń wspólnika na rzecz spółki nie była dotychczas w praktyce zbyt często wykorzystywana, a jeśli już to nieco innych okolicznościach niż ma to miejsce obecnie. Doktrynalnie, jako przykłady świadczeń powtarzających się na rzecz spółki dotychczas wskazywano np. obowiązek dostarczania spółce produktów rolnych lub materiałów budowlanych.
Nie da się ukryć się, że ,,odkrycie na nowo” regulacji powtarzających się świadczeń w rozumieniu art. 176 ksh jest odpowiedzią na objęcie obligatoryjną składką zdrowotną wynagrodzenia przyznawanego członkom zarządu z tytułu powołania. Co prawda, oczywiście chęć minimalizacji szeroko pojętych zobowiązań fiskalnych jest działaniem jak najbardziej naturalnym. Z drugiej jednak strony, warto upewnić się, czy faktycznie w danej sytuacji zostały spełnione wszystkie prawne wymogi do prowadzenia tej instytucji- i co równie istotne, czy powtarzające się świadczenia nie będą miały w danym wypadku charakteru iluzorycznego.
A. Kidyba [w:] M. Dumkiewicz, A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2022, art. 176.;
